TAARIIKHDA
LIXDA CORMALE IYO LIXDA KORFUUSHA
Halkaan ka baro haddii uu Allah idmo lixda Cormale iyo lixda korfuusha waxa ay tahay , micnaheeda iyo sida iyo sababta ay ku timid intaba .
Waxaan horay soo sheegnay asalka Cormale in uu yahay seddex faracana uu ka badan yahay lix iyo lix kale oo lagu daray hadaba sidee ayaay ku timid ? .
Arrintaan waxaa la sameeyay xilliyadii dhexe oo ma ahayn wax horay u sii jiray, waxaa ay ku saleeysn tahay hab maamul dowladeed iyo qaab uu qabiilka u qaybsado qaaraanka iyo difaaca , oo mudnaan u gaar ah lagu siiyay beel kasto iyo jifo walbo oo waa hab u gaar ah Cormale .
Marka hore qabiilka Cormale ma ahan dad is dulsaaran sida ka muuqan karta Ereyga (lixda Cormale iyo lixda korfuusha) ee waa dad wada dhashay oo hal isir ah , arrintaan ayaa ah qaab dhismeed xisaabta qaaraanka iyo difaaca lagu wadaago .
Waxaa sabab u ahaa in la sameeyo lixda Cormale marxalada aad u adag iyo colaad in ka badan 30 sano socotay oo ay wehliyeen Abaaro iyo xaalada kale sida ay ka sheekeeyeen odayaasha taariikhda .
Waxaa badatay dhibaatadii colaadda oo jiha ayuu walba culeeys ka yimid iyo xaaladdii oo ugu dambeyn gaartay in la is tiriyo oo weliba (qooys qooys la isu xisaabiyo) .
Sida aan wada ognay guud ahaan qabiilada Soomaaliyeed mid kasta waxaa uu leeyahay jifooyin waaweyn iyo Jifooyin yar yar oo waa ku kala badan yihiin qabiilka dhexdiisa ama saameeynta qabiilka dhexdiisa ah ay ku kala duwan yihiin sida difaaca iyo qaaraanka.
Sidaa darteed ayaa la isku dhex qaybiyay beelaha yar yar ee Cormale iyo beelaha kale ee waaweyn ee qabiilka marxaladaa jirtay darteed sida ay inoo sheegeen odayaasha taariikhda Cormale aqoonta u leh .
Beelaha waaweyn ee la qiyaasay in ay dad badan ka soo ciidmi karaan (ka soo gurman karaan) iyo in uu qaaraan badan uu ka soo xaroon karo ayaa noqday lix beelood kadib markii la is xisaabiyay, odayaashii waagaas talada u haayay qabiilka ayaana go,aamiyay in laga dhigo Lixda Cormale .
Lixdii beelood ee loo tixgeliyay in ay yihiin beelaha waaweyn ee qabiilka ama qaaraan iyo ciidan badan laga heli karo ayaa sidooda loo istaajiyay beel ahaan , waxaana loo aqoonsaday lix beelood ee ugu waaweyn qabiilka kadibna waxaa la go,aamiyay in la siiyayo magaca lixda Cormale .
Sidoo kale beelahii loo qadariyay in ay yahiin beelahii yar yar ee qabiilka Cormale ama gurmadka iyo qaaraanka laga heli karo uu yar yahay ayaa lagu dhex qaybiyay ama la kala raac raaciyay lixda beelood ee waaweynaa ee qabiilka Cormale waxaana la siiyay magaca Lixda Kor Fuusha .
Sidaas ayay ku timid lixda Cormale iyo lixda korfuusha , arrintaan ayaa ah qaab ay beelaha ku wadaagayaan difaaca iyo qaaraanka mahadi haka gaarto odayaashii ku taliyay .
Waxaa sidaa lagu sameeyay lix (6) aag difaac ama Lix furimood oo ujeedadu ahayd in lagu difaaco qabiilka waqtiyada colaadaha , waxaa uu ahaa heshiis uu qabiilka Cormale gaaray .
QAYBAHA CORMALE EE KA MAQNAA HESHIISKAN
Waxaa jiray qaybo kamid ah qabiilka Cormale oo aan ka qayb galin heshiiskan kana maqnaa sida Abkeey Cumar Meyle iyo Xasan Meyle ( fasaxle Meyle) oo guud ahaan ka maqnaa heshiiska .
Waxaa jiray qaybo kale oo Cormale ah oo ay ka joogeen jifooyin ku matalayay heshiiskii loogu qaybiyay qaaraanka iyo difaaca lixda Cormale sida Abkeey Ciise oo uu ka maqnaa Macaaneey iyo Abkeey Saleemaal qaybo kamid ah oo ka maqnaa heshiiskaas deegaanada oo aad u kala fogaa darteed .
Xilligaa lagu heshiiyay lixda Cormale waxaa uu qabiilka joogay dhulka hadda loo yaqaano Hiiraan laga bilaaba Beledweyne ilaa Qalaafe iyo qaybo kamid ah dhulka Soomaali galbeed ee ay Itoobiya haaysato gaar ahaan xuduudka hadda jira labadiisa dhinac ilaa iyo qaybo kamid ah gobolka Bakool .
Arrintaan lixda Cormale iyo lixda korfuusha waa hab maamul ka dhashay duruuf markaa jirtay in looga gudbo ee ma ahan sida ay isula dhasheen beelaha qabiilka Cormale .
HALKAAN KA BARO QAABKA UU QABIILKA U QAYBSADAY
DIFAACA IYO QAARAANKA
1—LABO GARLABE oo waxaa laga dhigay labo beelood oo siman ama laba qabiil oo Garlabe ah , waxaana la kala siiyay magacyada kala ah Tol‑Yare iyo Tol‑Weyne .
2—SADEX ABRABE oo waxaa laga dhigay Seddax beel ama seddex qabiil oo Abrabe ah waxaana la siiyay mid kasto magaca bah‑wadaag sida aad xagga dambe ku arki doontaan inshaa Allah .
3— HAL CERINTE oo ah hal beel ama hal qabiil oo Cerinte ah .
SHAXDA LIXDA CORMALE OO FAAH‑FAAHSAN
Garlabe waxaa loo qaaybiyay lixdiisi beelood labo beelood oo siman waana sidan .
1—MAXAMED AW BAKAR (Tol‑weyne) waa hal beel oo Garlabe ah oo micnaheedu yahay hal aag difaac iyo hal qaaraan bixiye .
2— Shantii (5) beelood ee kale ee Garlabe ayaa waxaa laga dhiay hal beel oo Garlabe ah waxaana la siiyay magaca (Tol‑Yare ) waana hal aag difaac iyo hal qaaraan bixiye.
(Fiiro gaar ah) :
Haddii aad ku aragto buuggan dhexdiisa magacyada Tol‑Yare , Tol‑Weyne iyo Bah‑wadaag waa magacyadii difaaca iyo qaaraanka looga qaybiyay qabiilka oo ilaa iyo hadda lagu bixyo qaaraanka ee ma ahan magacyada rasmiga ah ee lagu abtirsado .
3—CERINTE waa hal beel sidoo kale hal aag difaac iyo hal qaaraan bixiye, ma jirin bah kale oo la raaciyay inkasta oo ay jiraan jifooyin kale oo Cormale ah kana mid ah Cerinte sida aan kor ku soo sheegnay .
4—CIISE oo kamid ah beelaha Abrabe waxaa laga dhigay hal beel waana hal aag difaac iyo hal qaaraan bixiye waxaana La qaybsanaayay aagaga difaac iyo qaaraanka intaba .
A—Waladeeye.
B—Sama-arag
Beelahaan waxaa loo yaqaanaa bah-wadaagta Abkeey Ciise waa hal aag difaac iyo hal qaaraan bixye .
(Fiira gaar ah) beesha waladeeye ma ahan beel yar haddana ma soo helin sababta loogu daray ama loo raaciyay beesha Ciise intii aan baaritaanka wadnay.
(taariikhda Waladeeye waxaan ugu hadli doonaa qaybaha dhexe ee buugan haddii Allah idmo) .
5—ISMAACIL waxaa laga dhigay hal beel oo ah hal aag difaac iyo hal qaaraan bixiye waxaa ayna isku qayb iyo qaaraan ahaayeen hadan yahiin oo la raaciyay beelaha :
A—Mataana.
B—Yibidhaale
beelahaan waxaa la isku dhahaa bah-wadaagta Abkey Ismaaciil waana hal aag difaac iyo hal qaaraan bixiye .
6—SALEEMAAL waxaa laga dhigay hal beel waana hal aag difaac iyo hal qaaraan bixiye , waxaa ayna isku qayb iyo qaaraan ahayeen beelaha :
A— Jidgaal
B—Laagoow
Beelahaan waxaa la isku dhahaa Bah‑wadaagta Abkeey Saleemaal oo waa hal aag difaac iyo hal qaaraan bixiye .
Odayaasha Cormale ee taariikhda ayaa inoo sheegay in beelaha saddexda ah ee bah‑wadaagta Sameelmaal ay wehliyeen waagaas jifooyin kale oo ka soo jeeda qabiilka Hoon Gardheere oo ayagana kamid ahaa bah‑wadaagta Abkeey Saleemaal sida aan hore u soo sheegnay qabiilka Hoon Gardheere waxaa uu kamid yahay afarta ilmo Gardheere Samaale .
Fiira gaar : qaybo kamid ah qabiilka Hoon Gardheere waxaa ay kala qayb galeen Cormale dagaaladii ka dhacay Hiiraan ayaga oo difaaca ka gali jiray aaga Bah‑wadaagtii Abkeey Saleemaal .
(Fiira gaar ah): ma jirin beel magacii laga qaaday ama la magac badalay oo kamid ah beelahii yar yaraa ee lagu dhex qaybiyay beelaha kale ee Cormale sida aan kor ku soo sheegnay , waxaa ka dhaxeeyay oo kaliya qaaraanka iyo difaacii la isku daray ee qabilka dhexdiisa .
Waxaa sidoo kale xusid mudan in magaca difaaca lagu galaayo ama qaaraanka lagu bixinayay uu ahaa magaca beesha weyn oo magaceeda lagu howl gali jiray laguna bixin jiray qaaraanka, halka beesha yar ay baaqi ku ahayd magaceeda marka la abtirsanaaya oo kaliya.
( Waxaa intaa ku dhan qaab dhismeedka lixda Cormale iyo lixda korfuusha )
YAA SAMEEYAY QAAB DHISMEEDKA LIXDA CORMALE
IYO
LIXDA KORFUUSHA ?
Ugaas Hindis Masuuse ayaa sameeyay lixda Cormale iyo lixda korfusha , waxaa ay ka dhigeen ugaas Hindis iyo odayaashiisi seddexda Abrabe seddex aag difaac iyo seddex qaaraan bixiye waxaana lugu dhex qaybiyay beelah yar yar ee Meyle ka baxa oo dhamaaantood waalid ah xagga abtirsiimada marka loo eego seddexda Abrabe .
Ugaas Hindis Masuuse iyo odayaashiisii Cormale talada u haayay waagaa ayaa siiyay beelaha seddexda Abrabe magaca Bah–wadaag sida Bah‑wadaagta Ciise , Bah‑wadaagta Ismaaciil iyo Bah‑wadaagta Saleemaal .
Sidoo kale ugaas Hindis Masuuse iyo hogaankii talada ee waqtigaas ayaa siiyay magacyada Tol‑Yare iyo Tol ‑Weyne beelaha Grlabe oo loo qaybiyay labo .
Haddaba marka aad si fiican ugu fiirsato lixda Cormale iyo Lixda Korfuusha waxaad ka dhex fahmi kartaa lixda beelood ee lagu dhex qaybiyay qaybaha kale ee qabiilka ama lagu sheegay korfuulka dhammaantood in ay yihiin beelaha ka baxa Meyle oo kaliya.
Odayaashii Cormale ee taariikhda ee aan xogtaan ka soo guurinay ayaa inoo sheegay in sababta ku koobtay beelaha Meyle isku qaybinta beelaha dhexdooda ay ahayd beelaha Garlabe oo ah beela wada dhashay oo fac siman ah halka beelaha Meyle ee waaweyn ay farac yihiin ama waalid loo yahay .
Beelaha yar yar ee Meyle ayaa ah waalid u ah inta badan beelaha waaweyn ee Meyle waana sababta keentay in ay gaar ku noqoto isku dhex qaybinta beelaha qabiilka dhexdiisa ah Meyle oo kaliya .
Fiira Gaar ah: waagaa waxaa dalka ka talinaayay waqtigaas boqortooyadii Ajuuraan (Ajuran State) sida ay inoo sheegeen odayaasha taariikhda Cormale aqoonta leh , waxaa aad loo dhaqan geliyay ku dhaqanka heshiiska lixda Cormale xiligii ay hogaanka qabiilka haayeen beesha Abkeey Ciise .
WQ/ H.E MOHAMED OMAR GEEDI
Waxaa qayb weyn ka qaatay qorista , xog uruurinta , iyo maalgelinta intaba buugga aqoon yahan
CALI XUSEEN IBRAAHIM (Matooriste)
Sidoo kale waxaa ka qayb qaatay xagga farsamada aqoon yahanada kala ah :
- Maxamed Isaaq Maxamed (Ina Isaaq dheere).
- Cabdiqaadir Macoow Booroow.
